Ahmedabad Plane Crash: 12 જૂન, 2025ના રોજ અમદાવાદ ખાતે થયેલા વિમાન અકસ્માતમાં અનેક લોકોને ભોગ બનવું પડ્યું. કેટલાક લોકો એટલા ગંભીર રીતે દાઝી ગયા કે ઓળખવું મુશ્કેલ હતું. આવી પરિસ્થિતિમાં મૃતદેહની ઓળખ કરવા માટે “DNA મેચિંગ ટેસ્ટ”ની મદદ લેવામાં આવે છે. આવો સમજી લઈએ કે DNA ટેસ્ટ શું છે, કેવી રીતે થાય છે અને કેટલો સમય લાગી શકે છે?
Ahmedabad Plane Crash: DNA ટેસ્ટ શું છે?
Ahmedabad Plane Crash: DNA (Deoxyribonucleic Acid) એ શરીરમાં રહેલુ એવું અનન્ય તત્વ છે, જે દરેક વ્યક્તિને અન્યથી અલગ બનાવે છે. રક્ત, વાળ, હાડકાં, દાંત વગેરેમાંથી DNA મેળવી શકાય છે. માતા અને પિતાની મળેલી જીન્સ દ્વારા વ્યક્તિને મળતું અનન્ય જનીનિક કોડ DNA તરીકે ઓળખાય છે. એટલે કે, DNA એ વ્યક્તિની ઓળખ છે.
કેવી રીતે ઓળખાય છે સ્વજનો?
જ્યારે કોઈ દુર્ઘટનામાં મૃતદેહ દાઝી જાય કે ઓળખે તેવા ન રહે, ત્યારે પોસ્ટ-મોર્ટમ (PM) સેમ્પલ – જેમ કે હાડકાં, દાંત, લાળ, વાળ વગેરેમાંથી DNA લઈ શકાય છે. હવે, સ્વજનોના એન્ટી-મોર્ટમ (AM) સેમ્પલ – જેમ કે માતા-પિતા, સંતાન કે ભાઈ-બહેનમાંથી લોહી અથવા ગાલની અંદરની ચામડીનો સેમ્પલ લેવામાં આવે છે.
બનાવટી પદ્ધતિથી બંનેના DNA પ્રોફાઇલ તૈયાર થાય છે અને ત્યારબાદ તુલના કરવામાં આવે છે. જો જેવું DNA મેળ પડે, ત્યારે પુષ્ટિ થાય છે કે મૃતદેહ ક્યા વ્યક્તિનો છે.
DNA ટેસ્ટ કેવી રીતે થાય છે?
(1) સેમ્પલ એકત્રીકરણ (Sample Collection):
પોસ્ટ-મોર્ટમ સેમ્પલ: દાઝેલા મૃતદેહમાંથી હાડકાં, દાંત, વાળ (મૂળ સાથે), રક્ત વગેરે લેવામાં આવે છે.
એન્ટી-મોર્ટમ સેમ્પલ: નજીકના સંબંધીઓ પાસેથી લોહી, બકલ સ્વેબ અથવા વાળ લેવામાં આવે છે.
(2) DNA નીકાળવાની પ્રક્રિયા (Extraction):
દાંત કે હાડકાંમાંથી DNA કાઢવો ખૂબ જ તકેદારીભર્યો છે. ખાસ રાસાયણિક પદ્ધતિઓથી તેમનું વિશ્લેષણ કરાય છે.
(3) DNA નકલ બનાવવી (Amplification):
PCR (Polymerase Chain Reaction) દ્વારા DNAની નાની માત્રામાંથી મોટી નકલો તૈયાર થાય છે.
(4) DNA પ્રોફાઇલિંગ:
DNAનાં ખાસ STR (Short Tandem Repeat) માર્કર્સની મદદથી વ્યક્તિનો જનીનિક નકશો તૈયાર થાય છે – આ જ તે DNA પ્રોફાઇલ છે.
(5) મેચિંગ અને વિશ્લેષણ:
મૃતક અને સંબંધિત સ્વજનોના DNA વચ્ચે સરખામણી થાય છે. ખાસ ગણતરીઓ દ્વારા તારણ કાઢવામાં આવે છે કે કેવો સંબંધ છે.
(6) અંતિમ રિપોર્ટ:
ફોરેન્સિક લેબ 99.9999% ચોકસાઈ સાથે એક વિગતવાર રિપોર્ટ તૈયાર કરે છે, જેનો ઉપયોગ મોતની ઓળખમાં થાય છે.
ચેલેન્જીસ:
કેટલીક વાર દાઝેલા સેમ્પલમાંથી DNA ખૂબ ઓછું મળતું હોય છે.
આવા કિસ્સામાં “mitochondrial DNA” વાપરવામાં આવે છે.
નમૂનાઓને બરફ પર રાખવામાં આવે છે જેથી ક્વોલિટી બગડે નહીં.
કેટલો સમય લાગે છે?
DNA પ્રોફાઇલ તૈયાર થવામાં ઓછામાં ઓછા 72 કલાક (3 દિવસ) લાગે છે. અમદાવાદ વિમાન દુર્ઘટના મામલે પણ અંદાજે 1000 જેટલા સેમ્પલ ટેસ્ટ થવાના છે, જેને ગાંધીનગર સ્થિત NFSU (National Forensic Science University) અને અન્ય ફોરેન્સિક લેબોની મદદથી ઝડપથી પાર પાડી શકાય તેમ છે.
DNA ટેસ્ટ એ એક અત્યંત અદ્યતન અને વિશ્વસનીય તકનિકી છે, ખાસ કરીને અકસ્માત કે આપત્તિમાં ઓળખી ન શકાય તેવી પરિસ્થિતિમાં. અમદાવાદ વિમાન દુર્ઘટનામાં પણ આ પ્રોસેસ પરિવારજનોને તેમના પોતાના લોકોને ઓળખવા માટે આશાનું કિરણ બની રહી છે.
