Pradhan Mantri Jan Dhan Yojana : પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના (PMJDY) ભારત સરકાર દ્વારા 28 ઓગસ્ટ 2014 માં રાષ્ટ્રીય નાણાકીય વિકાસ મિશન હેઠળ શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ યોજના નો હેતુ નાણાકીય સેવાઓની સર્વવ્યાપી પ્રવાહિતતા સુનિશ્ચિત કરવી છે, જેથી આર્થિક રીતે નબળા અને પછડાયેલા વર્ગોના લોકો બેંકિંગ, બચત, ક્રેડિટ, વીમો અને પેન્શન જેવી સુવિધાઓનો લાભ મેળવી શકે. આ યોજના ભારતમાં નાણાકીય સમાવેશના માર્ગમાં એક ક્રાંતિકારી પગલું સાબિત થઇ છે.
પ્રધાનમંત્રીએ જન ધન યોજના માટેના હેતુઓ
સર્વવ્યાપી બેંકિંગ સેવાઓ: દરેક પરિવારને ઓછામાં ઓછું એક બેંક ખાતું ઉપલબ્ધ કરાવવું.
પ્રત્યક્ષ લાભ પરિવહન (DBT): સરકારની યોજનાઓ અને સહાય લાભાર્થીના ખાતામાં મોકલવી.
નાણાકીય સક્ષમતામાં વધારો અને બચત પ્રોત્સાહન: નાગરિકોને નાણાકીય ઉત્પાદનો અને સેવાઓ વિશે જાગૃત કરવું.
મહિલા સશક્તિકરણ: મહિલાઓને નાણાકીય નિર્ણયો લેવામાં સક્રિય ભાગીદારી અને સ્વતંત્રતા આપવી.
ક્રેડિટ અને વીમો સેવાઓ: આર્થિક રીતે નબળા વર્ગોને લોન અને વીમો સેવાઓ પૂરી પાડવી.
પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના ની મુખ્ય વિશેષતાઓ
જીરો બેલેન્સ ખાતું : આ યોજના હેઠળ ખાતું ખોલવા માટે કોઈ લઘુત્તમ બેલેન્સની જરૂરિયાત નથી.
રૂપે ડેબિટ કાર્ડ: ખાતાધારકોને રૂપે ડેબિટ કાર્ડ આપવામાં આવે છે, જે ATMથી નકદી ઉપાડવા અને ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન માટે ઉપયોગ કરી શકાય છે.
આકસ્મિક દુર્ઘટના વીમો: ખાતાધારકોને ₹1 લાખ (હવે ₹2 લાખ) સુધીનું દુર્ઘટના વીમો પૂરો પાડવામાં આવે છે.
ઓવરડ્રાફ્ટ સુવિધા: છ મહિનાના સંતોષકારક એકાઉન્ટ સંચાલન પછી, ખાતાધારકોને ₹10,000 સુધીનો ઓવરડ્રાફ્ટ (લોન) મેળવવાની સુવિધા આપવામાં આવે છે.
સરકારી યોજનાઓ સાથે જોડાણ: PMJDY ખાતાઓને વિવિધ સરકારી યોજનાઓ સાથે જોડવામાં આવે છે.
ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT):
આ યોજના દ્વારા, સરકારી સબસિડી અને યોજનાઓના લાભો સીધા લાભાર્થીઓના ખાતામાં ટ્રાન્સફર થાય છે.
મહિલાઓ અને ગ્રામ્ય વિસ્તારો પર વિશેષ ધ્યાન: મહિલાઓ અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ખાતાઓની સંખ્યામાં વધારાને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે.
આધાર લિંકિંગ: બાયોમેટ્રિક પ્રમાણીકરણ દ્વારા સેવાઓ અને સુરક્ષાની સરળતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે ખાતાઓને આધાર સાથે જોડવામાં આવે છે.
કાર્યન્વયન અને ચેલેન્જીસ
નિષ્ક્રિય ખાતાઓ: ઘણા ખાતાઓ નિષ્ક્રિય રહે છે, કેમ કે લોકો તેનો નિયમિત ઉપયોગ કરતા નથી.
બેંકિંગ આઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં બેંકિંગ સેવાઓની અછત અને કનેક્શનનો અભાવ.
ડિજિટલ વિભાજન: સ્માર્ટફોન અને ઈન્ટરનેટની પહોચ મર્યાદિત હોવાથી ગ્રામ્ય અને પછડાયેલા વિસ્તારોમાં ડિજિટલ બેંકિંગનો ઉપયોગ મર્યાદિત છે.
હલ કરવા માટેના ઉપાયો
નાણાકીય સક્ષમતા અભિયાન: ખાતાધારકોને ખાતાની ફાયદાઓ અને ડિજિટલ બેંકિંગ વિશે જાગૃત કરવા માટે અભિયાન ચલાવવી.
બેંકિંગ બાંધકામમાં સુધારો: ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં વ્યાપક બિઝનેસ કોન્સ્પોન્ડન્ટ અને મોબાઇલ બેંકિંગ સેવાઓ વધારવી.
પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના (PMJDY) એ ભારતમાં નાણાકીય સમાવેશને ફરીથી આકાર આપ્યો છે. આ યોજના માત્ર મહિલાઓ અને ગરીબોના સશક્તિકરણ માટે જ મહત્વપૂર્ણ નથી, પરંતુ તે સરકારી યોજનાઓના લાભ સીધા નાગરિકો સુધી પહોંચાડવામાં પણ મદદરૂપ સાબિત થઈ છે. PMJDY ના સફળ અમલીકરણને UPSC જેવી સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓમાં શાસન, આર્થિક સમાવેશ અને જાહેર નીતિના એક મહત્વપૂર્ણ ઉદાહરણ તરીકે રજૂ કરી શકાય છે.
