પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી આજે (28 ફેબ્રુઆરી 2025) સૂફી સંગીત મહોત્સવ જહાં-એ-ખુસરોનું ઉદ્ઘાટન કરશે. આનું આયોજન સૂફી સંત અને કવિ અમીર ખુસરોની યાદમાં કરવામાં આવી રહ્યું છે. ખારીબોલી હિન્દીના પ્રથમ કવિ અમીર ખુસરો, ખ્વાજા નિઝામુદ્દીન ઔલિયાના શિષ્ય હતા. અબુલ હસન યમુનુદ્દીન અમીર ખુસરોનો જન્મ 27 ડિસેમ્બર 1253 ના રોજ ઉત્તર પ્રદેશના ઇટાહ જિલ્લામાં સ્થિત પટિયાલી ગામમાં થયો હતો.
તેમનો પરિવાર ઘણી પેઢીઓથી શાહી દરબાર સાથે સંકળાયેલો હતો. એવું કહેવાય છે કે અમીર ખુસરોનો જન્મ જ્યાં થયો હતો તે કિલ્લો અથવા હવેલી એક સમયે રાજા દ્રુપદનો કિલ્લો હતો. અમીર ખુસરોનું અવસાન ૧૩૨૫માં થયું હતું.
મેં બધું આપીને હઝરતના જૂતા ખરીદ્યા.
પહેલા અમીર ખુસરો મુલતાનના ગવર્નર માટે કામ કરતા હતા, પરંતુ કોઈ કારણોસર તેમણે નોકરી છોડી દીધી. આ પછી, પોતાનો બધો સામાન ઊંટો પર લાદીને, તે પોતાના ગુરુ હઝરત નિઝામુદ્દીનને મળવા દિલ્હી જઈ રહ્યો હતો. આ દરમિયાન, એક ગરીબ માણસ હઝરત નિઝામુદ્દીન પાસે આવ્યો અને કહ્યું કે તેની પુત્રીના લગ્ન નક્કી થઈ ગયા છે અને તેને થોડી મદદ કરવી જોઈએ. તે સમયે હઝરત પાસે કંઈ નહોતું, તેથી તેમને બીજા દિવસે બોલાવવામાં આવ્યા. જ્યારે બીજા દિવસે પણ હઝરતને કંઈ ન મળ્યું, ત્યારે તેમને ત્રીજા દિવસે અને પછી ચોથા દિવસે બોલાવવામાં આવ્યા. છતાં પણ તેને કંઈ ન મળ્યું તેથી તેણે પોતાનો જૂતો તે ગરીબ માણસને આપી દીધો. આના કારણે તે બિચારો નિરાશ થઈને ચાલ્યો ગયો.
બીજી બાજુ, જ્યારે ખુસરો હઝરત તરફ આવી રહ્યા હતા, ત્યારે તેમને રસ્તામાં તેમના પીરની સુગંધનો અનુભવ થયો. જ્યારે જૂતા લઈને જતો ગરીબ માણસ ખુસરો પાસેથી પસાર થયો, ત્યારે તેને સમજાયું કે સુગંધ તેનામાંથી આવી રહી છે. જ્યારે તેને રોકીને પૂછપરછ કરવામાં આવી, ત્યારે બધું ખુલ્યું. આના પર ખુસરોએ તેને પૂછ્યું કે શું તે આ જૂતા વેચશે? તેણે જવાબ આપ્યો કે તમે તેને જેમ છે તેમ લઈ શકો છો, પરંતુ ખુસરોએ પોતાના માટે, તેની પત્ની માટે અને બે બાળકો માટે એક-એક ઊંટ રાખ્યા અને બાકીના બધા ઊંટ અને માલ-સામાન તેને આપી દીધા. તે માણસ ખુશીથી ચાલ્યો ગયો.
હઝરતએ કહ્યું, મારી કબરની બાજુમાં તેમની કબર બનાવજો
ખુસરો દિલ્હી પહોંચ્યો અને સંતના પગ પાસે પોતાના જૂતા મૂક્યા. જ્યારે હઝરતે પૂછ્યું, ત્યારે ખુસરોએ તેમને કહ્યું કે જૂતાના બદલામાં તેમણે શું આપવાનું છે. આના પર હઝરતે કહ્યું હતું કે તેમની (ખુસરાવની) કબર મારી કબરની બાજુમાં બનાવવી જોઈએ. આજે, દિલ્હીમાં હઝરત નિઝામુદ્દીન ઔલિયાના દરગાહની સામે લાલ પથ્થરથી અમીર ખુસરોનો મકબરો બનેલો છે.
આધુનિક હિન્દીના સ્થાપક
ખુસરોને ખારીબોલી હિન્દીના પિતા કહેવામાં આવે છે. તેઓ પહેલા મુસ્લિમ કવિ હતા જેમણે હિન્દી શબ્દોનો વ્યાપક ઉપયોગ કર્યો હતો. ખુસરોને હિંદના પોપટ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જેમણે હિન્દી, હિંદવી અને ફારસી જેવી ભાષાઓમાં એક સાથે લખ્યું હતું. ખારી બોલીમાં લખાયેલી તેમની કવિતાઓ અને દોહાઓ આજે પણ ખૂબ પ્રખ્યાત છે. તેમના દ્વારા બનાવેલા કોયડાઓ આજે પણ પૂછવામાં આવે છે. તેમણે ફારસી-હિન્દી શબ્દકોશ ‘ખાલિકબારી’ ની રચના કરી. એવું માનવામાં આવે છે કે ખુસરોએ હિન્દીમાં પ્રથમ કવિતા (ખારીબોલી) રચી હતી, જેના મોટાભાગના શબ્દો સંસ્કૃત, અરબી અને ફારસી ભાષાના છે. હિન્દીમાં અવધી, બ્રજ વગેરે બોલીઓનું મિશ્રણ છે અને તેનો શ્રેય પણ અમીર ખુસરોને જાય છે.
પ્રેમના સૂફી કવિઓ
ખુસરો સુફિયાના પ્રેમના અદ્ભુત કવિ હતા. સાતસો વર્ષ પહેલાં, તેમણે પ્રેમની એક અનોખી વ્યાખ્યા આપી હતી. તે લખે છે, ખુસરો, પ્રેમની નદીનો પ્રવાહ ઊંધો છે, જે સ્વસ્થ થયો તે ડૂબી ગયો અને જે ડૂબી ગયો તે સમુદ્ર પાર કરી ગયો. આ શેરમાં, અમીર ખુસરો કહે છે કે પ્રેમ એક એવો સમુદ્ર છે જેનો પ્રવાહ વિરુદ્ધ દિશામાં છે. જે આ પ્રેમની નદીથી અલગ થઈ જાય છે તે સંસારના મહાસાગરમાં ડૂબી જાય છે. જે વ્યક્તિ આ પ્રેમની નદીમાં ડૂબી જાય છે તે દુનિયાને પાર કરી જાય છે.
આ પણ વાંચો- આખરે કંગના અને જાવેદ અખ્તર વચ્ચે સમાધાન, કાનૂની જંગનો અંત! શેર કરી પોસ્ટ
