World Sleep Day 2025: લોકો સ્વસ્થ રહેવા માટે, શારીરિક સ્વાસ્થ્યની સાથે સારું માનસિક સ્વાસ્થ્ય હોવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે. માનસિક સ્વાસ્થ્ય સુધારવા માટે ઊંઘ પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઊંઘ આપણા એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ તેની મગજ પર ખાસ અસર પડે છે. ઊંઘની અછત સાથે સતત સંઘર્ષ કરવાથી તમારી યાદશક્તિ નબળી પડી શકે છે. આ સમસ્યા વિચારવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે અને અલ્ઝાઈમર અને પાર્કિન્સન જેવા ન્યુરોલોજીકલ રોગોનું જોખમ વધારે છે. વિશ્વ ઊંઘ દિવસ નિમિત્તે, ચાલો આરોગ્ય નિષ્ણાતો પાસેથી જાણીએ કે ઊંઘ આપણા જીવનને કેવી રીતે અસર કરે છે.
ઊંઘ મગજના સ્વાસ્થ્યને કેવી રીતે અસર કરે છે?
ફરીદાબાદની ફોર્ટિસ હોસ્પિટલના ન્યુરોલોજી નિષ્ણાત ડૉ. વિનીત બંગા સમજાવે છે કે ઊંઘ દરમિયાન આપણું મગજ ઘણી મહત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયાઓમાંથી પસાર થાય છે, જેમ કે યાદશક્તિને મજબૂત બનાવવી, મનમાંથી અનિચ્છનીય વસ્તુઓ દૂર કરવી અને લાગણીઓને નિયંત્રિત કરવી. ગાઢ નિંદ્રા દરમિયાન લસિકા તંત્ર નામની માનસિક પ્રક્રિયા સૌથી વધુ સક્રિય હોય છે, જે મગજમાંથી કચરો બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે. આમાં બીટા-એમીલોઇડ નામનું પ્રોટીન શામેલ છે, જે અલ્ઝાઇમર રોગ સાથે જોડાયેલું છે. જો ઊંઘ પૂરતી ન હોય, તો આ ઝેરી તત્વો મગજમાં જમા થવા લાગે છે, જે માનસિક ક્ષમતાઓને વધુ નબળી પાડે છે.
માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને મૂડ સ્વિંગ વચ્ચેનો સંબંધ
ઊંઘનો અભાવ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મુશ્કેલી, પ્રતિક્રિયા આપવામાં ધીમી ગતિ અને નિર્ણય લેવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો તરફ દોરી જાય છે. સંશોધન દર્શાવે છે કે માત્ર એક રાતની ઊંઘનો અભાવ માનસિક સ્વાસ્થ્યને દારૂના વ્યસન જેટલી જ અસર કરી શકે છે. આ ઉપરાંત, ઊંઘનો અભાવ તણાવ હોર્મોન એટલે કે કોર્ટિસોલનું સ્તર વધારી શકે છે, જે ચિંતા, હતાશા અને મૂડ સ્વિંગ જેવી સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.
લાંબા ગાળાના નુકસાન
સતત ઊંઘનો અભાવ અનુભવવાથી ન્યુરોલોજીકલ રોગોનું જોખમ વધે છે. તે મગજમાં બળતરા પેદા કરી શકે છે, જેનાથી ચેતાકોષોને નુકસાન થાય છે અને મગજના કાર્યને અસર થાય છે. આ ઉપરાંત, અનિદ્રા અને સ્લીપ એપનિયા જેવી ઊંઘ સંબંધિત સમસ્યાઓ પણ વધે છે.
ડિમેન્શિયાનું જોખમ વધારવું
ડિમેન્શિયા એ સૌથી સામાન્ય માનસિક સ્વાસ્થ્ય રોગ છે, જે નબળી ઊંઘની ગુણવત્તાને કારણે વધે છે. ડિમેન્શિયામાં યાદશક્તિ ગુમાવવી, વિચારવાની ક્ષમતા પર અસર થવી, સમયનો ખ્યાલ રાખવો, પોતાના ઘરના દિશાઓ ભૂલી જવું અને ગણતરી કરવામાં મુશ્કેલી પડવી જેવી બાબતોનો સમાવેશ થાય છે.
ડિમેન્શિયાના લક્ષણો
તમારી વસ્તુઓ ક્યાં મૂકી છે તે ભૂલી જવું.
નાના નાના દિનચર્યાઓમાં મુશ્કેલી અનુભવવી, જેમ કે દાંત સાફ કરવાનું ભૂલી જવું.
ભાષા યાદ રાખવામાં મુશ્કેલી અથવા કોઈનું નામ ભૂલી જવું.
દવા લેવાનો સમય ભૂલી જવું કે જમ્યા પછી કાળજી ન લેવી.
સારી ઊંઘ મેળવવા માટે શું કરવું?
માનસિક સ્વાસ્થ્ય સારું રાખવા માટે સારી ઊંઘ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. સારી માનસિક કામગીરી જાળવવા માટે પુખ્ત વયના લોકોએ દરરોજ 7-9 કલાકની ઊંઘ લેવી જોઈએ. સારી ઊંઘ મેળવવા માટે, સૂતા પહેલા સ્ક્રીનનો સમય ઓછો કરો, નિયમિત સૂવાનો સમય જાળવો અને તણાવનું સંચાલન કરો.
