Dr. Manmohan Singh’s choice – 3 વર્ષ સુધી રાજકીય જીવનમાં રહેલા મનમોહન સિંહને દિલ્હીના બંગાળી માર્કેટની ચાટ ખૂબ જ પસંદ હતી. તે દર બે મહિને પરિવાર સાથે ત્યાં જમવા જતો હતો. ઓછું બોલતા સિંહને ઓછું ખાવાનું પસંદ હતું. સિંહને બે દાયકા સુધી નજીકથી જોનારા તેમના મીડિયા સલાહકાર સંજય બારુના જણાવ્યા અનુસાર, તેઓ લંચમાં માત્ર બે ચપાતી ખાતા હતા.સિંહનો રાજકારણમાં પ્રવેશ આકસ્મિક હતો. રાજીવ ગાંધીની હત્યા બાદ કોંગ્રેસમાં ખળભળાટ મચી ગયો હતો. દક્ષિણમાંથી આવેલા નરસિમ્હા રાવ ભારતના વડાપ્રધાન બની ગયા હતા, પરંતુ તેઓ નાણાપ્રધાનની શોધમાં હતા. તેમની શોધ મનમોહનના રૂપમાં પૂર્ણ થઈ. આ પછી મનમોહને ક્યારેય પાછું વળીને જોયું નથી.નાણામંત્રી પદ પરથી હટી ગયા બાદ તેઓ રાજ્યસભામાં વિપક્ષના નેતાની ખુરશી પર બેઠા. 2004 અને 2009માં ભારતના વડાપ્રધાન બન્યા.
પસંદગીનો આ હતો ખોરાક
Dr. Manmohan Singh’s choice મનમોહન સિંહ ઓછા ખાતા હતા અને શાકાહારી ખોરાક પસંદ કરતા હતા. લાંબા સમય સુધી મનમોહનના મીડિયા સલાહકાર રહી ચૂકેલા સંજય બારુએ પોતાના પુસ્તક એક્સિડેન્ટલ પ્રાઇમ મિનિસ્ટરમાં લખ્યું છે – 2009માં બીજી વખત વડાપ્રધાન બન્યા બાદ મનમોહને કેટલાક પત્રકારોને પીએમના નિવાસસ્થાને ડિનર માટે આમંત્રણ આપ્યું હતું.જ્યારે પત્રકારો આવ્યા ત્યારે મનમોહને હળવાશથી જ ખાધું, જેના પર બધા તેમની સામે જોઈ રહ્યા. એ પછી મનમોહને પોતે કહ્યું કે મને ઓછું ખાવાનું ગમે છે. મનમોહનને જમ્યા પછી કોફી કે ચા પીવી ગમતી.
બારુના કહેવા પ્રમાણે, મનમોહન ઘણીવાર રાત્રિભોજનમાં ચપટી અને પરાઠા ખાતા હતા. તેમને માછલી ખાવાનું સૌથી વધુ ગમતું, પણ ક્યારેક ક્યારેક. મનમોહને ડાયાબિટીસને કારણે મીઠાઈ ખાધી ન હતી.મનમોહનને ભાત, કઢી અને અથાણું ખાવાનું પણ પસંદ હતું. મનમોહનની પુત્રી દમન સિંહે તેના પુસ્તકમાં આનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. દમણના જણાવ્યા અનુસાર, સિંહને પંજાબી સ્ટાઈલમાં બનાવેલા ભાત, કઢી અને અથાણાં ખાવાનું પસંદ હતું. બે મહિનામાં એક વાર પરિવાર સાથે ફેમિલી ડિનર માટે જતા હતા. આ દરમિયાન સિંહ બંગાળી બજારમાંથી ચાટ ખાવાનું ભૂલ્યા ન હતા.
ફ્રાન્સના વિક્ટર હ્યુગો તેમના પ્રિય લેખક હતા.
અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કરનારા મનમોહન સિંહના પ્રિય લેખક ફ્રેન્ચ રાજકારણી અને લેખક વિક્ટર હ્યુગો હતા. મનમોહન ઘણીવાર હ્યુગોના નામ અને તેમના નિવેદનોનો ઉલ્લેખ કરતા હતા. 1991માં બજેટ રજૂ કર્યા બાદ મનમોહને હ્યુગોના એક અવતરણ દ્વારા સમગ્ર વિશ્વને સંદેશો આપ્યો હતો.મનમોહન સિંહે કહ્યું હતું કે જેનો સમય આવી ગયો હોય તેને પૃથ્વી પરની કોઈ શક્તિ રોકી શકે નહીં. મનમોહન આ વાતનું વારંવાર પુનરાવર્તન કરતા રહ્યા. 2006માં પત્રકાર ચાર્લી રોઝને આપેલા ઈન્ટરવ્યુમાં મનમોહને કહ્યું હતું કે હ્યુગોના શબ્દો ભારત માટે સચોટ છે.હવે સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતને ઉભરતા કોઈ રોકી શકશે નહીં. દુનિયા હવે ભારતની તાકાતથી વાકેફ છે.
શિક્ષણ મનપસંદ વિભાગ હતું
મનમોહન સિંહને નાણામંત્રી તરીકે ખ્યાતિ મળી. તેમની આર્થિક ઉદારીકરણની નીતિની આજે પણ ચર્ચા થાય છે. મનમોહન સિંહે લાયસન્સ રાજ નાબૂદ કર્યું હતું, જેના કારણે રોકાણની તકો વધી હતી, પરંતુ મનમોહનને નાણાં કરતાં શિક્ષણ વિભાગમાં કામ કરવાનું વધુ ગમ્યું.
રેડિફને આપેલા ઈન્ટરવ્યુમાં સિંહે કહ્યું હતું કે જો મને પૂછવામાં આવે કે તમે કયો વિભાગ ઈચ્છો છો તો હું શિક્ષણનો જવાબ આપીશ. હું નવા લોકો માટે કામ કરવા માંગુ છું. 1996માં આપેલા આ ઈન્ટરવ્યુમાં મનમોહને પીએમ બનવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી હતી.2010માં મનમોહન સિંહે દેશના યુવાનોને પોતાના આદર્શ ગણાવ્યા હતા. સિંહે કહ્યું કે યુવાનો દેશનું ભાગ્ય બદલી નાખશે અને તેમના માટે કામ કરવાની જરૂર છે.મનમોહને મારુતિ સુઝુકીની 1996 મોડલની કાર છેલ્લી ઘડી સુધી પોતાની પાસે રાખી હતી. આ કાર તેની ફેવરિટ કાર કહેવાતી હતી.
કવિ અલ્લામા ઈકબાલને પસંદ કરતા હતા
અલ્લામા ઈકબાલ મનમોહન સિંહના પ્રિય કવિ હતા. મનમોહને સંસદમાં પોતાના બે પ્રસિદ્ધ ગીતો દ્વારા વિપક્ષને શાંત પાડ્યા હતા. રાજ્યસભામાં એક સવાલના જવાબમાં મનમોહને ઈકબાલના કંપ્લેટ દ્વારા કહ્યું હતું – એક વાત છે કે આપણું વ્યક્તિત્વ ઝાંખું નથી પડતું, તે સદીઓથી આપણો દુશ્મન છે.લોકસભામાં જ્યારે તત્કાલીન વિપક્ષના નેતા સુષ્મા સ્વરાજે મનમોહનને કવિતા દ્વારા પૂછ્યું હતું કે કાફલો કેમ લૂંટાયો? તો સરદાર મનમોહને આના જવાબમાં ઈકબાલની કવિતાઓ વાંચી.
મનમોહન વાદળી રંગ પસંદ કરતા હતા
મનમોહન સિંહનો પ્રિય રંગ વાદળી હતો. સિંહ ઘણીવાર વાદળી પાઘડી પહેરેલા જોવા મળતા હતા. તેણે 2013માં કેમ્બ્રિજમાં પણ આ વાતનો ખુલાસો કર્યો હતો. સિંહે કહ્યું હતું કે વાદળી રંગ શરૂઆતથી જ મારો પ્રિય છે. આ રંગની પાઘડી પહેરવાને કારણે મારા મિત્રો મને વાદળી પાઘડીવાળો કહીને બોલાવતા હતા.સિંહે કહ્યું હતું કે વાદળી રંગની પાઘડી પહેરવાથી પણ મને કેમ્બ્રિજની યાદ અપાવે છે. કેમ્બ્રિજની થીમનો રંગ પણ વાદળી છે.
આ પણ વાંચો – Manmohan Singh Passes Away: યુગનો અંત: પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી મનમોહન સિંહનું નિધન, દેશે ગુમાવ્યું ‘અનમોલ રત્ન’
