જસ્ટિસ ગવઈ – જસ્ટિસ ભૂષણ રામકૃષ્ણ ગવઈ બુધવારે દેશના 52મા મુખ્ય ન્યાયાધીશ બન્યા. રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુએ તેમને CJI તરીકે શપથ લેવડાવ્યા. સીજેઆઈ ગવઈ બૌદ્ધ ધર્મનું પાલન કરનારા પહેલા મુખ્ય ન્યાયાધીશ છે. તેમનો કાર્યકાળ 6 મહિનાનો રહેશે. CJI ને પણ ખાસ સત્તાઓ આપવામાં આવી છે. તેમની નિમણૂક માટે પણ જોગવાઈઓ છે.
જસ્ટિસ ગવઈ- નિયમ કહે છે કે, CJI બનવા માટે તે ભારતનો નાગરિક હોવો જોઈએ. હાઇકોર્ટમાં ન્યાયાધીશ તરીકે 5 વર્ષનો અનુભવ હોવો જોઈએ. હાઈકોર્ટમાં ૧૦ વર્ષ સુધી વકીલાતનો અનુભવ પણ લાયકાતનો એક ભાગ છે. આ સાથે, રાષ્ટ્રપતિની નજરમાં, ફક્ત એક પ્રતિષ્ઠિત કાયદાશાસ્ત્રીને જ આ પદ માટે લાયક ગણવામાં આવે છે.
CJI ની ખાસ સત્તાઓ શું છે?
ભારતીય બંધારણ દેશના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (CJI) ને પણ કેટલીક વિશેષ સત્તાઓ આપે છે. નિયમ કહે છે કે CJI “માસ્ટર ઓફ ધ રોસ્ટર” તરીકે પણ કાર્ય કરે છે. આનો અર્થ એ થયો કે તેમની પાસે મુખ્ય કેસોને ખાસ બેન્ચને સોંપવાની અને સુપ્રીમ કોર્ટમાં તેમની સુનાવણી શેડ્યૂલ કરવાની સત્તા છે.
CJI કોલેજિયમ સિસ્ટમના વડા છે. તે કોલેજિયમ સિસ્ટમ જેમાં ન્યાયાધીશોની નિમણૂકથી લઈને તેમના ટ્રાન્સફર સુધીનો અધિકાર છે. જોકે, કોલેજિયમ સિસ્ટમનો ઉલ્લેખ ભારતના બંધારણમાં કે સંસદના કોઈપણ કાયદામાં નથી. આ એક એવી સિસ્ટમ છે જે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયો દ્વારા વિકસિત થઈ છે, જેને ‘જજિસ કેસ’ કહેવામાં આવે છે. કોલેજિયમ સિસ્ટમ એ દેશના મુખ્ય ન્યાયાધીશ અને સુપ્રીમ કોર્ટના ચાર વરિષ્ઠ ન્યાયાધીશોનું એક જૂથ છે. આ સિસ્ટમના આ 5 લોકો મળીને નક્કી કરે છે કે સુપ્રીમ કોર્ટમાં કોણ ન્યાયાધીશ બનશે.
સુપ્રીમ કોર્ટના નિયમો, 2013 માં CJI ની વહીવટી જવાબદારીઓનો ઉલ્લેખ છે. ‘માસ્ટર ઓફ ધ રોસ્ટર’ તરીકે, મુખ્ય ન્યાયાધીશ કોર્ટની વિવિધ બેન્ચોને કેસ ફાળવે છે અને બંધારણીય બેન્ચની રચના માટે ન્યાયાધીશોની પસંદગી કરે છે, જે કાયદાના મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્નોનો નિર્ણય લે છે. મુખ્ય ન્યાયાધીશ પાસે કેસોની યાદી બનાવવાની પણ સત્તા છે.
પગાર, પેન્શન અને સુવિધાઓ કેટલી?
દેશના મુખ્ય ન્યાયાધીશને દર મહિને 2.80 લાખ રૂપિયાનો પગાર મળે છે. દર વર્ષે ૧૬.૮૦ લાખ રૂપિયા પેન્શન તરીકે મળે છે. આ સાથે, 20 લાખ રૂપિયાનું મોંઘવારી ભથ્થું અને ગ્રેચ્યુઇટી આપવામાં આવે છે. ઘણા મીડિયા રિપોર્ટ્સમાં એવો દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે પગાર ઉપરાંત, CJI ને દર મહિને માનદ વેતન ભથ્થા તરીકે 45000 રૂપિયા પણ આપવામાં આવે છે. તે જ સમયે, ૧૦ લાખ રૂપિયા એકમ રકમ ફર્નિશિંગ ભથ્થા તરીકે આપવામાં આવે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશને દિલ્હીમાં રહેઠાણ તરીકે ઉચ્ચતમ શ્રેણી એટલે કે પ્રકાર VIII બંગલો મળે છે. સરકારી વાહનમાં ડ્રાઇવર આપવામાં આવે છે. 24 કલાક સુરક્ષા ઉપરાંત, બંગલામાં નોકર અને કારકુન પણ ઉપલબ્ધ છે. આ ઉપરાંત, સરકારી વાહન માટે દર મહિને 200 લિટર સુધીનું ઇંધણ અને PSO પણ પૂરું પાડવામાં આવે છે. CJI મુસાફરી ભથ્થા માટે પણ હકદાર છે.
નિવૃત્તિ પછી ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ન્યાયાધીશને મળતી સુવિધાઓ અંગે વર્ષ 2022માં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો. કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા જારી કરાયેલા એક નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે સુપ્રીમ કોર્ટના નિવૃત્ત મુખ્ય ન્યાયાધીશને 6 મહિના માટે ભાડા વિના ટાઇપ VII રહેઠાણ મળશે. આ રહેઠાણ એવા સાંસદોને આપવામાં આવે છે જેઓ અગાઉ કેન્દ્રમાં મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. નિવૃત્તિ પછી, CJI ને એક વર્ષ માટે 24 કલાક સુરક્ષા મળે છે.
આ પણ વાંચો – વિરાટ કોહલી ટેસ્ટમાંથી નિવૃત્ત, હવે તેમને કેટલો પગાર મળશે?
