RTI વિશે સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા – ભારતના બંધારણમાં આપેલા છ અધિકારોમાં વધુ એક અધિકાર ઉમેરવામાં આવ્યો છે, માહિતીનો અધિકાર. હવે દરેક નાગરિક માટે સરકારી માલિકીની સંસ્થાઓ વિશે પારદર્શક માહિતી મેળવવી શક્ય બની છે. કેવી રીતે? જાણો
માહિતી અધિકાર (RTI) અધિનિયમ, 2005 નાગરિકોને સરકારી અધિકારીઓ પાસેથી માહિતી મેળવવાનો અધિકાર આપે છે. આરટીઆઈ કાયદાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ સરકારી કામગીરીમાં પારદર્શિતા અને જવાબદારી વધારવાનો છે, જેનાથી લોકશાહી પ્રક્રિયા મજબૂત બને છે. આ કાયદા હેઠળ, કોઈપણ નાગરિક કોઈપણ સરકારી અધિકારી પાસેથી માહિતી માંગી શકે છે. સંબંધિત અધિકારીએ ત્રીસ દિવસની અંદર માંગવામાં આવેલી માહિતીનો જવાબ આપવો પડશે.
આ કાયદાનો હેતુ શું છે?
નાગરિકોનું સશક્તિકરણ: તે દરેક નાગરિકને સરકારી અધિકારીઓ પાસે રહેલી માહિતી માટે અરજી કરવાનો અને ઍક્સેસ કરવાનો અધિકાર આપે છે. આ કાયદાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દેશના નાગરિકોને સશક્ત બનાવવાનો છે.
પારદર્શિતા: આ કાયદાનો ઉદ્દેશ સરકારી કામગીરીમાં પારદર્શિતા વધારવા અને ભ્રષ્ટાચાર અટકાવવાનો છે.
જવાબદારી: આ કાયદો માહિતી માટેની વિનંતીઓનો સમયસર જવાબ આપવાનું ફરજિયાત બનાવીને સરકારી અધિકારીઓમાં જવાબદારી વધારે છે. તે સરકારના કામકાજમાં પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરવામાં મદદ કરે છે.
કોણ અરજી કરી શકે છે?
ભારતનો કોઈપણ નાગરિક RTI અરજી દાખલ કરી શકે છે. કેન્દ્ર અથવા રાજ્ય સરકાર હેઠળના કોઈપણ સરકારી અધિકારી પાસેથી માહિતી માંગી શકાય છે.
પ્રતિભાવ સમય: સરકારી સત્તાવાળાએ વિનંતી પ્રાપ્ત થયાના 30 દિવસની અંદર પ્રતિભાવ આપવો પડશે.
RTI માટે કેવી રીતે અરજી કરવી?
સ્ટેપ- ૧. અરજી ફોર્મ લખો. માહિતી અધિકાર અરજીમાં સ્પષ્ટ અને સંક્ષિપ્ત માહિતીની વિનંતી હોવી જોઈએ. ફોર્મેટ: અરજી ફોર્મ હસ્તલિખિત અથવા ટાઈપ કરી શકાય છે. આ સંબંધિત વિભાગના જાહેર માહિતી અધિકારી (PIO) ને આપવું પડશે.
વિષય સ્પષ્ટ હોવો જોઈએ: સ્પષ્ટપણે ઉલ્લેખ કરવો જોઈએ કે આ એક RTI અરજી છે. તમારું નામ અને સંપર્ક માહિતી (જેમ કે ઇમેઇલ સરનામું અને ફોન નંબર) શામેલ કરવાનું ભૂલશો નહીં.
આરટીઆઈ અરજીનું ફોર્મેટ નીચે મુજબ છે:
જાહેર માહિતી અધિકારી, [વિભાગનું નામ], [સરનામું]
માહિતી અધિકાર અધિનિયમ, ૨૦૦૫ હેઠળ માહિતી માટેની વિનંતી
પ્રિય સર / મેડમ,
હું [તમારું નામ] છું, [તમારા સરનામાં] પર રહેતો ભારતીય નાગરિક છું. હું RTI કાયદા, 2005 ની કલમ 6 હેઠળ માહિતી મેળવવા માંગુ છું.
અરજી ફીની ચુકવણીના પુરાવા તરીકે ચુકવણીની રસીદ જોડાયેલ છે.
આભાર.
તમારું નામ, ફોન નંબર
સ્ટેપ – 2. RTI અરજી માટે નજીવી ફી ચૂકવવાની રહેશે. RTI નિયમો, 2012 મુજબ, RTI અરજી દાખલ કરવા માટે પ્રમાણભૂત ફી 10 રૂપિયા છે.
બીપીએલ અરજદારો માટે મુક્તિ: ગરીબી રેખા નીચે (બીપીએલ) શ્રેણીના નાગરિકોને આ ફી ભરવામાંથી મુક્તિ આપવામાં આવી છે. જોકે, તેમણે પોતાનું BPL કાર્ડ બતાવવું પડશે.
ફી રોકડ, ડિમાન્ડ ડ્રાફ્ટ, ભારતીય પોસ્ટલ ઓર્ડર અને નિર્ધારિત પોર્ટલ દ્વારા ઓનલાઈન (ઓનલાઈન અરજીઓ માટે) ચૂકવી શકાય છે.
સ્ટેપ – 3. જરૂરી ચુકવણી કર્યા પછી અરજી સબમિટ કરો. અરજી નીચે મુજબ સબમિટ કરો. તમારી અરજી સીધી સંબંધિત વિભાગના પીઆઈઓને સબમિટ કરી શકાય છે. અરજી ફી: અરજી ફી પોસ્ટ દ્વારા જમા કરાવી શકાય છે. ઘણા રાજ્યોએ RTI અરજીઓ સબમિટ કરવા માટે ઓનલાઈન પોર્ટલ સ્થાપ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, અરજદાર કેન્દ્ર સરકારના વિભાગો સંબંધિત અરજી માટે RTI ઓનલાઇનનો ઉપયોગ કરી શકે છે.
સ્ટેપ –4. અરજી કેવી રીતે કરવી?
અરજી સબમિટ કર્યા પછી, તમને એક અનન્ય નોંધણી નંબર મળશે. તમારી અરજીની સ્થિતિને ટ્રેક કરવા માટે આ નંબર મહત્વપૂર્ણ છે. અરજીની સ્થિતિ ઓનલાઈન અથવા PIO નો સીધો સંપર્ક કરીને ચકાસી શકાય છે.
એ નોંધવું મહત્વપૂર્ણ છે કે સરકારી અધિકારીઓએ ચોક્કસ સમયમર્યાદામાં અરજીનો જવાબ આપવો આવશ્યક છે.
સામાન્ય વિનંતીઓમાં 30 દિવસ સુધીનો સમય લાગી શકે છે. જો વિનંતીઓ જીવન અથવા સ્વતંત્રતા સાથે સંબંધિત હોય, તો જવાબ 48 કલાકની અંદર આપવો આવશ્યક છે.
જો પ્રતિભાવમાં વિલંબ થાય અથવા પૂરી પાડવામાં આવેલી માહિતીથી અસંતુષ્ટ હોય તો આ કાયદો અપીલ કરવાની તક પણ પૂરી પાડે છે.
પહેલી અપીલ: પ્રતિભાવ મળ્યાના 30 દિવસની અંદર અથવા તમને તે મળવો જોઈતો હતો તે સમય મર્યાદામાં ઓથોરિટી સમક્ષ પહેલી અપીલ કરી શકાય છે.
બીજી અપીલ: જો તમે પ્રથમ અપીલ દાખલ કર્યા પછી મળેલી માહિતીથી સંતુષ્ટ ન હોવ, તો તમે કેન્દ્રીય માહિતી આયોગ (CIC) અથવા રાજ્ય માહિતી આયોગ (SIC) ને બીજી અપીલ દાખલ કરી શકો છો.
RTI હેઠળ અપવાદો RTI કાયદાની કલમ 8 હેઠળ કેટલીક શ્રેણીઓની માહિતી જાહેર કરી શકાતી નથી. રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા, વ્યક્તિગત ગોપનીયતા, વિદેશી સરકારો પાસેથી મળેલી ગુપ્ત માહિતી, વેપાર રહસ્યો અને અમુક નિર્ણયો એવી બાબતો છે જે જાહેર કરવામાંથી મુક્ત છે.
RTI અરજી દાખલ કરવી એ એક સરળ પ્રક્રિયા છે જે નાગરિકોને માહિતી મેળવવામાં અને સરકારી કામગીરીમાં પારદર્શિતાને પ્રોત્સાહન આપવામાં મદદ કરે છે. આ પગલાં અનુસરો અને RTI કાયદા હેઠળ તમારા અધિકારોને સમજો. આ અધિકારનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરીને વહીવટમાં પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરવી એ દરેક નાગરિકની ફરજ છે.
માહિતી અધિકાર કાયદો એક શક્તિશાળી સાધન છે જે ભારતીય નાગરિકોને તેમની સરકારને જવાબદાર બનાવવા અને તેના કામકાજમાં પારદર્શિતાની માંગણી કરવા માટે સશક્ત બનાવે છે. આ કાયદાના અસરકારક અમલીકરણથી નાગરિકોને ભ્રષ્ટાચાર ઘટાડવામાં અને વહીવટમાં જવાબદારી અને પારદર્શિતા વધારવામાં મદદ મળી શકે છે.
